Osmanlı İktisat Tarihi Araştırmaları (3)

10) Kerim Sadi
Kerim Sadi, Osmanlı Devleti'nin son yıllarında yetişmiş, Atatürk'ün Cumhuriyet'i ilânı ile, Osmanlı Tarihi Araştırmaları alanında araştırmalarını yoğunlaştırmış, Batılı iktisatçıları okumuş, ilk eserlerini ve çevirilerini Atatürk'ün Cumhurbaşkanlığı yıllarında yayınlanmıştı. Kerim Sadi, Karl Marx'ın iktisat alanında yaptığı araştırmaları farklı dillerde incelemiş bir Tarihçi idi. Kerim Sadi, aynı zamanda bir Siyasî Tarihçi olarak da eserler yazmıştı, kütüphaneler, yayınevleri kurmuştu Kerim Sadi, Cumhuriyet'in ilk dönemlerinde Tarihçilik ve çeviri alanında bir "otorite" idi.
Kerim Sadi, Komintern ve Türkiye Komünist Partisi ile de ilişkiler kurmuş, Komünist Profesörler arasında dostlar edinmiş, Komünist eğilimli Milletvekilleri ile, Bakanlar ile arkadaşlıklar kurmuş bir Marxist Tarihçi idi. 
Kerim Sadi'nin "Türkiye'de Sosyalizmin Tarihine Katkı" kitabı, Osmanlı Sosyalizmi'ni hem iktisadî tarih, hem de siyasî tarih açısından ele alan, çeşitli kaynaklardan yararlanarak yazdığı bir eserdi. Kerim Sadi, Osmanlı Sosyalizmi'nin iktisat alanındaki önerilerini, tezlerini, kitabında ayrıntıları ile yazmıştı. Kerim Sadi, 2. Abdülhamit ile Mithat Paşa'nın iktisat düşüncelerini de kitapta anlatmıştı, 1. Meşrûtiyet Yılları, Meclis-i Mebûsan'ın Kuruluşu, daha sonra 1908'deki Jön Türk Devrimi, İttihât ve Terâkki Hareketi, Kerim Sadi'nin kitabında anlattıkları arasında yer alırlar, İştirakçı Hilmi'nin Osmanlı Sosyalist Fırkası, Mustafa Suphi Bey'in Türkçü Sosyalizm'in liderlerinden biri olarak iktisat alanında yazdıkları, Kerim Sadi'nin ele aldığı kaynaklardan bazılarıdır.
Kerim Sadi, Sovyet İktisâdı ile de ilgilenmiş bir Tarihçi idi, Atatürk'ün Cumhurbaşkanlığı yıllarında Türkiye ile Sovyetler Birliği arasındaki iktisadî işbirliğinin gerçekleşmesinde, Kerim Sadi de rol oynamıştı. 
Kerim Sadi, tarihçilik özellikleri ile geleceğe kalmış bir Marxist idi.
SİNAN ÖNER

Osmanlı İktisat Tarihi Araştırmaları (2)

6) Yusuf Akçura

Tarihçi Yusuf Akçura, Osmanlı Devleti'nin yıkılış dönemlerinde, Türkçü Hareket'in siyasî liderlerinden biri idi, Asya'ya, Kafkasya'ya, Rusya'ya geziler yapmıştı, gezileri sırasında edindiği izlenimleri, düşüncelerini yazmıştı. Akçura, daha Osmanlı Dönemi'nde makaleler, kitaplar yayınladı, Osmanlı İktisat Tarihi ile ilgili notlar yazdı, araştırmalar yaptı.

Tarihçi Yusuf Akçura, Türkçülüğün siyasî liderlerinden biri olduğu gibi, iktisat alanında, Osmanlı Toplumu'nun iktisadî zenginleşmesi yönünde Türkçü iktisat politikaları önermişti. Türklük, Osmanlı iktisadî üretiminde ağırlık kazanıyordu, Balkan halkları bağımsızlaşırken, Araplar da Osmanlı'dan bağımsızlaşmayı seçiyorlardı, Türkler, Osmanlı Toplumu'nun ağırlıklı topluluğu idi, Kürtler'in, Rumlar'ın, Ermeniler'in, Çerkezler'in, Lazlar'ın yanısıra.

Yusuf Akçura, Türkler'in iktisat alanında öteki topluluklara lider olacağını, sanayileşmede, tarımsal modernleşmede, eğitimde, Türklüğün ağır basacağını, Türklüğün özelliklerinin yeni devletleşmeleri de etkileyeceğini yazmıştı.

7) İsmail Hüsrev Tökin

İsmail Hüsrev Tökin, İktisat Sosyolojisi alanında uzmanlaşmış bir Tarihçi idi. İsmail Hüsrev Tökin'in'in kardeşi Fürûzan Tökin de Gazeteci idi. Atatürk'ün Cumhuriyet'i ilân ettiği yıllarda, İsmail Hüsrev Tökin de araştırmalarını hızlandırmış, Atatürk'e, İnönü'ye, Bayar'a, reform ve devrim hareketlerinde destek olmak amacı ile, akademik, bilimsel çalışmalar yapıyordu. İsmail Hüsrev Tökin, "Türkiye'de Köy İktisadîyatı" kitabını yayınladığında, kitap büyük bir etki yaratmıştı.

İsmail Hüsrev Tökin, 1933'lerde yayına başlayan "Kadro Dergisi"nin de kurucuları arasında idi,  Burhan Belge, Yakup Kadri, Şevket Süreyya gibi yazarlar ve tarihçiler ile "Kadro"yu yayınlamaya başlamışlardı, Cumhuriyet Halk Fırkası'nın, Atatürk'ün ve İnönü'nün destekleri ile.

İsmail Hüsrev Tökin, Osmanlı köyünün yaşadığı tarihsel trajediyi, yeni Türkiye Devleti'nin nasıl aşacağını ve nasıl aştığını, köylerde yaptığı araştırmaların da yardımı ile anlatmıştı. İsmail Hüsrev Tökin, Batılı iktisat, sosyoloji ve tarih okullarının derslerinden de yararlanmış bir bilim adamı idi.

8) Şevket Süreyya Aydemir

Tarihçi, İktisatçı, Yazar Şevket Süreyya Aydemir, "Kadro"nun kurucuları arasında idi, ama daha önce, İktisat Bakanlığı'nda, Şeker Fabrikaları Genel Müdürü olarak çalışmıştı, Celâl Bayar'ın İktisat Bakanlığı sırasında. Şevket Süreyya Aydemir, Atatürk'ün de desteği ile, Sovyetler Birliği'nde, Moskova'da okumuş, iktisat, felsefe, tarih alanlarında dersler almış, Asya'da geziler yapmış, "Turancı Hareket"in liderleri arasına girmiş, "Kızıl Turan"ın, "Turancı Komünizm"in bir lideri olarak bir süre Rusya ve komşu ülkelerde yaşamıştı. sonra, Türkiye'ye gelen Şevket Süreyya, Atatürk'ün de önerileri ile İktisat Bakanlığı'nda Genel Müdür olarak çalışmış, hem de kitaplar yazmıştı.

Şevket Süreyya, "Kadro"nun, iktisat alanında yapılan reformlara destek olması için akademik, bilimsel çalışmalar yapmıştı.

Şevket Süreyya Aydemir, daha sonra, tarihçiliğe ağırlık vermiş, tarih alanında bir çok kitap yazmıştı. "İnkılâp ve Kadro", "Suyu Arayan Adam", "Tek Adam", "İkinci Adam", "Enver Paşa", "İhtilâlin Mantığı", Şevket Süreyya'nın yazdığı onlarca kitaptan bazılarıdır.

Şevket Süreyya, Türkiye'de "sosyalist bir ekonomi"nin nasıl kurulacağını, nasıl korunup nasıl geliştirileceğini sormuş, bu soruya yanıtlar aramış, yanıtlar yazmıştı. 

9) Doktor Hikmet Kıvılcımlı

Doktor Hikmet Kıvılcımlı, askerî doktor olarak daha Osmanlı'nın son yıllarında uzmanlaşmış, sonra Muğla'da Kuvvâyi Milliye Komutanı olmuş, aynı anda Muğla Bölgesi'nde doktorluk yapmıştı. Doktor Hikmet Kıvılcımlı, Atatürk'ün Cumhuriyet'i ilânı ile, Ankara'da, İstanbul'da yaşamaya başlamıştı. Doktor Hikmet Kıvılcımlı, iktisat, siyaset, tarih, sosyoloji, felsefe gibi alanlarda araştırmalar yapmış, makaleler, kitaplar yazmıştı. Doktor Hikmet Kıvılcımlı, çevirmenlik de yaptı, çevirilerini ve yazdığı kitapları, sahibi olduğu  "Marxizm Bibliyoteği Yayınevi"nde yayınladı. Doktor Hikmet Kıvılcımlı, 1919'da Sovyet Cumhurbaşkanı Lenin tarafından kurulan Komünist Enternasyonal'de yer aldı, bir süre sonra, Komintern'in Türkiye'deki yöneticilerinden biri oldu, Doktor Şefik Hüsnü, Reşat Fuat, Nâzım Hikmet gibi komünist liderlerle, Komintern'i Türkiye ve komşu ülkelerde yaymak için çalışmalar yaptılar. Doktor Hikmet Kıvılcımlı, aynı yıllarda Osmanlı Tarihi ile ilgili kitaplar yazmıştı. "Osmanlı Tarih Tezi", "Osmanlı Tarihinin Maddesi" gibi iktisat tarihi kitapları yazdı. Doktor Hikmet Kıvılcımlı, 1938'de Atatürk'ün vefâtının ardından siyasî "komplo"larla cezaevlerinde kaldı, 23 yıl kadar cezaevinde yaşadığı söylenir. Doktor Hikmet Kıvılcımlı, ancak 27 Mayıs 1960 İhtilâli öncesinde, kurduğu Sosyalist Vatan Partisi ile yeniden serbest siyasî faâliyetler yürüttü, 27 Mayıs 1960 İhtilâli sonrası da İşsizlikle Mücadele Derneği'ni Kurdu, Başkanlık yaptı. Doktor Hikmet Kıvılcımlı, Karl Marx'ın "Kapital"ini de Türkçe'ye çevirmişti, Doktor Hikmet Kıvılcımlı, kapitalistleşmenin işsizliği zorunlulukla kışkırtacağını, yayacağını, işsiz nüfûsun büyük bir sayıya ulaşacağını -Karl Marx'ın "Kapital"de yazdığı gibi- yazmıştı, İşsizlikle Mücadele Derneği olarak çeşitli kentlerde İşsizlikle Mücadele Mitingleri yapmışlardı. Doktor Hikmet Kıvılcımlı, Türkiye İşçi Partisi'nde yer aldı, 1968 Hareketleri'ne konferansları, kitapları ile katkılarda bulundu. Doktor Hikmet Kıvılcımlı, Osmanlı İktisat Tarihi alanındaki çalışmalarını yaşlılık yıllarında sürdürmüş idi, "Asya Tipi Üretim Tarzı" tartışmalarında Doktor Hikmet Kıvılcımlı da yer almış, Osmanlı Feodalizmi ile Batı Feodalizmi'nin benzerliklerini ve farklılıklarını yazmıştı. Doktor Hikmet Kıvılcımlı, Balkan Sosyalizmi'nin tarihi ile ilgili de araştırmalar yapmıştı. Doktor Hikmet Kıvılcımlı, Osmanlı İktisat Tarihi araştırmalarına Marxist bir metodun nasıl uygulanacağını kitapları ile kanıtlamış bir bilim adamı idi.

SİNAN ÖNER

 

Osmanlı Tarihi'nde İktisat Araştırmaları (1)

(1)
Osmanlı Tarihçiliği, hem bir dilbilimsel araştırma, belgelendirme, okuma, tâhlil, hükmetme, eleştirme, tâsnif, muhakeme, tefsir alanıdır, hem de bir anlatma, yazma, takdim etme, belletme, delillendirme alanıdır.
Osmanlı Tarihi, Beylikler Dönemi'nden başlar, Cumhuriyet'in İlânı'na kadar sürer.
1240'lardan 1920'lere, asırları bulmuş bir tarih.
Osmanlı Tarihi'nde, iktisat araştırmalarının özel bir yeri vardır.
ben, kısaca, bugüne kadar okuduğum Osmanlı İktisat Tarihçileri'nden bahsedeyim.
1 Fuat Köprülü
Fuat Köprülü, aslında Osmanlı Siyasî Tarihi, Osmanlı Kültür Tarihi, Osmanlı Edebiyat Tarihi alanlarında araştırmalar yapmıştı, yayınladığı eserlerin çoğu bu alanların kapsamında eserlerdir. ama, Fuat Köprülü'nün Osmanlı İktisat Tarihi alanındaki çalışmaları da küçümsenemez, Bizans Tarihi ile Osmanlı Tarihi karşılaştırmalarında, iktisat araştırmalarından öğrendiği ya da iktisat araştırmaları yaparken keşfettiği birtakım bilgiler ya da ilkeler yer alır. Osmanlı Beyliği'nin Kuruluş yıllarını anlatırken de, Fuat Köprülü, iktisat metodlarını kullanır.
Fuat Köprülü'nün öğrencileri arasında bir çok Osmanlı İktisat Tarihi araştırmacısı vardır. Fuat Köprülü, siyaset ile din, ekonomi ile kültür gibi birbirini etkileyen alanları "total" bir anlayış içinde ele almıştı, bu açıdan Fransız Tarihçi Braudel'le yakınlaşmıştı.
2 Ömer Lütfi Barkan
Ömer Lütfi Barkan da, Fuat Köprülü ile aynı dönemde tarihçilik yapmış, Osmanlı İktisat Tarihi alanında büyük eserler yaratmış bir Tarihçi idi. Ömer Lütfi Barkan'ın "Türkiye'de Toprak Meselesi" başlığı ile yayınlanan onlarca araştırması, başka ülkelerin tarihçilerini de etkilemiş bir tarihçilik eseri idi.
Osmanlı Devleti'nin yayılması, "kolonicilik"e yönelmesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun iktisadî kuruluşu, iktisadî özellikleri, iktisadî tarihi, Ömer Lütfi Barkan tarafından tüm unsurları ile araştırılmıştı.
Ömer Lütfi Barkan, Osmanlı Tarihi Arşivleri'nin bir Tarihçi tarafından tümüyle araştırılamayacağı gerçeğini unutmadan bir çok belge okumuş, arşivlerde uzun yıllar çalışmıştı.
Ömer Lütfi Barkan, dünyanın başka yerlerindeki tarihçilerin de saygısını kazanmış, bir çok uluslararası sempozyumda tebliğler okumuş, konferanslarda yer almıştı.
Fransız Tarihçi Braudel, Ömer Lütfi Barkan'ın ve asistanlarının yardımları olmadan "2. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası" kitabının bazı bölümlerini yazamayacağını söylemişti.
3 Mustafa Akdağ
Osmanlı İktisat Tarihi alanında araştırmalar yapmış bir Tarihçi de, Mustafa Akdağ idi. Mustafa Akdağ , "Türkiye'nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi" kitabını yazarken, Osmanlı Beyliği'nin Kuruluş yıllarından Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküş yıllarına kadar geçen süredeki iktisadî olguları, iktisat gerçeklerini araştırmıştı.
Mustafa Akdağ, Osmanlı Devleti'nin "sınıflara bölünmüş" bir "feodal bir yapı" getirdiğini kanıtlayıcı bir araştırma yapmıştı, Osmanlı Toplumu, hem Avrupaî toplumlara benziyordu, hem de Asyatik toplumlara. Osmanlı Toplumu, hem farklı dinlere yönelmiş bir halk idi, hem de İslâmî hukukun, İslâmî kültürün fethedip hükmettiği bir halk idi. ama, iktisat gerçekleri ya da iktisadî şartlar, Osmanlı Toplumu'nu laik bir siyaset'e, laik bir hukuk'a yöneltmişti.
Mustafa Akdağ, "Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, Celâlî İsyanları" kitabı ile de Osmanlı Sosyal Tarihi alanında büyük bir eser yaratmıştı. Mustafa Akdağ, bu eserinde, Osmanlı Devletleşmesi Tarihi'ni daha ayrıntılı olarak araştırmış, bürokrasi ile köylülerin, devlet merkezi ile halk sınıflarının ilişkilerini yazmıştı.
4 Halil İnalcık
Halil İnalcık da, Osmanlı Sosyal Tarihi, Osmanlı Siyasî Tarihi, Osmanlı İktisat Tarihi gibi alanlarda büyük eserler yaratmış, Osmanlı Arşivleri'nde yıllarca çalışmış, Osmanlı Tarihi'nin tüm dünyada araştırmacılar kazanmasında rol oynamış bir Tarihçi'dir.
Halil İnalcık'ın "Osmanlı Devleti'nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi" kitabı, bu alanda yayınlanmış büyük eserlerden biridir, Halil İnalcık, kitabı İngilizce yazmıştı, daha sonra Türkçe'ye çevrildi.
Halil İnalcık, Osmanlı İktisat Tarihi'ndeki tüm unsurları, tarihsel aşamalanmaları, sosyal sınıflaşmayı, siyasî etkileri ve siyasî özellikleri, kültürel boyutları, dinsel iktisadî unsurları, Osmanlı Ordusu ile Osmanlı İktisat Yapısı arasındaki bağlantıları, Osmanlı Sarayı'nın özelliklerini, tarihsel konularını araştırmış, yazmış bir Tarihçi'dir.
5 Muammer Sencer
Muammer Sencer, "Türkiye'de Toprak Ağalığının Kökenleri" kitabı ile, Osmanlı İktisat Tarihi alanında özel bir yer edinmiş bir Tarihçi'dir. Muammer Sencer, Osmanlı Toplumu'nun "feodalite"ye dönüşmesinin -Avrupaî anlamda- nedenlerini, aşamalanmalarını, özelliklerini yazmıştı, "Türkiye'de Toprak Ağalığı'nın Kökenleri"nde.
Muammer Sencer, Osmanlı Köyü'nün, Osmanlı Tarımı'nın, Osmanlı Vergi Sistemi'nin, Osmanlı Köy Feodalizmi'nin, Osmanlı Köy Ekonomisi'nin, Osmanlı Toprak Mülkiyeti Yapısı'nın niteliklerini araştırmış bir Tarihçi idi, bu konulardaki keşiflerini yazdığı araştırma eserlerinde okuruz.
Muammer Sencer, Osmanlı İktisat Tarihi alanında, iyi bir araştırma kaynağı yaratmıştı.
SİNAN ÖNER